ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្រអាណត្តិទី៥ នឹងចូលមកដល់នៅថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៣ខាងមុខនេះ។ បើរំលឹកទៅការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០០៨វិញ លទ្ធផលក្រោយការបោះឆ្នោត គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ទទួលបានកៅអីសភាចំនួន៩០ គណបក្សសម រង្ស៊ី ទទួលបាន២៦កៅអី គណបក្សសិទ្ធិមនុស្ស ទទួលបាន៣កៅអី គណបក្សនរោត្តមរណឬទ្ធិ ទទួលបាន២កៅអី និងគណបក្សហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច ទទួលបាន២កៅអី។ ចំណែក គណបក្សចូលរួមប្រកួតប្រជែង មានប្រមាណជា១១គណបក្ស។
ទោះជាយ៉ាងណា ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០០៨ មានការរិះគន់ថា មិនទាន់គោរពតាមស្តង់ដារអន្តរជាតិនៅឡើយទេ។ តើការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០១៣នេះ មានភាពខុសគ្នានឹងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០០៨ដូចម្តេចខ្លះ? អ្នកវិភាគឯករាជ្យ បានរកឃើញចំណុចមួយចំនួននៃភាពខុសគ្នារវាងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ ២០១៣ និងឆ្នាំ២០០៨។
នាយកអង្គការនិចហ្វិច ដែលឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត លោក ហង្ស ពុទ្ធា សង្កេតឃើញថា ការបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំ២០០៨ អន្តរជាតិ បានយកចិត្តទុកដាក់ជាងក្នុងឆ្នាំ២០១៣នេះ ដោយសាររហូតមកដល់ពេលនេះ មិនទាន់មានអ្នកសង្កេតការណ៍អន្តរជាតិ បានដាក់ពាក្យមក គ.ជ.ប ដើម្បីត្រួតពិនិត្យការបោះឆ្នោតនោះទេ។ លោកថា ហេតុផលពីរយ៉ាង ដែលនាំឲ្យសហគមន៍អន្តរជាតិ មិនមកសង្កេតការណ៍លើការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ គឺទីមួយ ដោយសារកម្ពុជា មិនទទួលយកអនុសាសន៍ និងទីពីរ ដោយសារកម្ពុជា ចេះរៀបចំការបោះឆ្នោត ដោយខ្លួនឯង ៖ "ខាងបរទេសហ្នឹងឯង គាត់គិតថាអនុសាសន៍ ដែលបានផ្ដល់ទៅហើយមិនត្រូវបានយកចិត្ដទុកដាក់ ដោយប្រទេសកម្ពុជា ហើយឫពីរ ក៏អាចមានមូលហេតុថា កម្ពុជាហ្នឹងចេះរៀបចំដោយ ខ្លួនឯងហើយ អញ្ចឹងគេមិនបាច់មកយកចិត្ដទុកដាក់ពេកទេ "។
កាលពីថ្ងៃទី១០ ខែមេសា អគ្គលេខាធិការគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) លោក ទេព នីថា ប្រាប់VODថា គ.ជ.ប នៅមិនទាន់មានសហគមន៍អន្តរជាតិណាមួយ ចុះឈ្មោះសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិនៅឡើយទេ។
ចំណុចផ្សេងទៀត ដែលលោក ហង្ស ពុទ្ធា សង្កេតឃើញមានភាពខុសប្លែក គឺនៅឆ្នាំ២០១៣នេះ គណបក្សពីរបីទេ ដែលលេចធ្លោក្នុងការប្រកួតប្រជែង គឺគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលកើតចេញពីគណបក្សសមរង្ស៊ី និងគណបក្សសិទ្ធិមនុស្ស និងគណបក្សហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច។ លោកបន្តថា ក្នុងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣នេះ យុវជន ត្រូវបានលើកតម្កើងឲ្យចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោត ចលនាកម្មករ ចលនាដីធ្លី និងចលនាក្រុមប្រឆាំងអំពើពុករលួយ ក៏បានធ្វើឲ្យការបោះឆ្នោតប្រែប្រួល ៖ "ឃើញថាគណបក្សនយោបាយទាំងអស់ សុទ្ធតែមានការយល់ដឹង ហើយមានការវិវត្ដន៍ពីចំនួនគណបក្សច្រើន ដែលបានចុះឈ្មោះប្រកួតប្រជែង ឥឡូវឃើញថាគណបក្សដែលលេចធ្លោហ្នឹង គឺមានតែបីប៉ូលទេ គឺក្រុមគណបក្សកាន់អំណាច ក្រុមគណបក្សជំទាស់ ហើងនឹងក្រុមគណបក្សរាជានិយមហ្នឹងបាទ ចលនាកម្មករ ចលនាដីធ្លី ចលនាទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ ខ្ញុំគិតថាជាបញ្ហាដែលពាក់ព័ន្ធនឹងដំណើការបោះឆ្នោតនេះដែរ "។
សម្រាប់ អ្នកស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់ លោក កែម ឡី មានប្រសាសន៍ថា គ.ជ.ប ហាក់ដូចជាគ្រប់គ្រងកីឡាករ ចូលរួមប្រកួតប្រជែងលែងបាន ដោយគណបក្សនយោបាយទាំងអស់ បានចាប់ផ្តើមឃោសនា វាយបកគ្នា មុនថ្ងៃបោះឆ្នោត។ លោកបន្តថា ទាំងគណបក្សប្រឆាំង និងគណបក្សកាន់អំណាច ហាក់ដូចជាមានគោលនយោបាយច្បាស់លាស់សម្រាប់ប្រជាជន ដើម្បីជ្រើសរើស ។
មន្ត្រី គ.ជ.ប ឲ្យដឹងថា ពេលវេលានៃការឃោសនាបោះឆ្នោត ចាប់ផ្តើមពីថ្ងៃទី២៧ ខែមិថុនា ដល់ថ្ងៃទី២៦ ខែកក្កដា។ ការបិទផ្សាយបញ្ជីបោះឆ្នោត និងបញ្ជីទីតាំងនៅការិយាល័យបោះឆ្នោត និងនៅគណៈកម្មការឃុំ-សង្កាត់ ធ្វើនៅថ្ងៃទី២៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៣។
លោកកែម ឡី ឲ្យដឹងទៀតថា សម្រាប់ការបោះឆ្នោត នៅឆ្នាំ២០១៣នេះ លោកសង្កេតឃើញថា ប្រជាជនចាប់ផ្តើមសំឡឹងមើលគោលនយោបាយគណបក្ស ជាជាងបុគ្គល ៖"កាលពីមុនប្រជាពលរដ្ឋយើងសំឡឹងមើលបុគ្គល ច្រើនជាងគោលនយោបាយ បុគ្គលដែលមានប្រជាប្រិយ៍ភាព បុគ្គលដែលល្អ បុគ្គលដែលមានស្នាដៃអីចឹង ប៉ុន្ដែឥឡូវ អត់ទេប្រជាជនហាក់បីដូចជាដូរពីការមើលបុគ្គល មកមើលគោលនយោបាយវិញ "។
នាយិកាជាន់ខ្ពស់វិទ្យាស្ថានជាតិ NDI លោកស្រី ឡូរ៉ា ថនថុន លើកឡើងថា ការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០១៣នេះ មានភាពខុសគ្នាត្រង់ថា នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៣នេះ ចំនួនមនុស្សបាត់ឈ្មោះ មានច្រើនជាងឆ្នាំ២០០៨។ លោកស្រីបន្តថា មនុស្សមួយចំនួន ដែលមិនមានឈ្មោះក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោត តែអាចនឹងចូលរួមបោះឆ្នោតបាន ៖ "យើងសង្កេតឃើញមានការធ្លាក់ចុះនៃគុណភាពបញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះ ឆ្នោត ដែលមានភាគរយនៃឈ្មោះក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោត ដែលមិនត្រូវនឹងមនុស្សពិតប្រាកដ ហើយចំនួននេះ ច្រើនជាងឆ្នាំ២០០៨"។
វិទ្យាសា្ថនជាតិប្រជាធិបតេយ្យ NDI បានផ្សព្វផ្សាយរបាយការណ៍សង្ខេបនៃសវនកម្មបញ្ជីឈ្មោះ អ្នកបោះឆ្នោត ចុះថ្ងៃទី២១ ខែមីនានេះ ដោយបានរកឃើញថា ១០.៨% នៃអ្នកបោះឆ្នោតដែលជឿថា ខ្លួនបានចុះឈ្មោះ តែមិនអាចរកឃើញនូវឈ្មោះរបស់ខ្លួននៅក្នុងបញ្ជី។ ជាមួយគ្នានេះ អ្នកមានឈ្មោះបោះឆ្នោតមានត្រឹមតែ ៦៣.៦% ប៉ុណ្ណោះ ដែលរស់នៅទីកន្លែងពួកគេបានចុះឈ្មោះ ខណៈ១៧.៩% នៃអ្នកឆ្លើយតបរកឃើញ ប៉ុន្តែភាគច្រើនរស់នៅកន្លែងផ្សេង និង ១០.៤% គឺមិនអាចរកឃើញ។
លោកស្រី ឡូរ៉ា ថនថុន បន្ថែមថា លោកស្រី ព្រួយបារម្ភពីអវត្តមានអ្នកសង្កេតការណ៍អន្តរជាតិ នៅក្នុងការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០១៣នេះ ដោយសារកម្ពុជា មិនទទួលយកអនុសាសន៍របស់ពួកគេ កាលពីការបោះឆ្នោតកន្លងទៅ។
អ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា បានដាក់អនុសាសន៍មួយចំនួន ឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដើម្បីឲ្យលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត អាចទទួលយកបានពីគ្រប់គណបក្ស និងមានភាពសេរី និងយុត្តិធម៌។ អនុសាសន៍ទាំងនោះ មានដូចជា កំណែទម្រង់គជប នៅថ្នាក់ជាតិ និងខេត្ត និងវត្តមានរបស់លោក សម រង្ស៊ី ចូលរួមការបោះឆ្នោតជាដើម។
របាយការណ៍សិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់ខុមហ្វ្រែលកម្រាស់៥៨ទំព័រ ចេញផ្សាយក្នុងខែមេសានេះ បង្ហាញថា គ.ជ.ប មានកំហុសនៅពេលធ្វើវិសោធនកម្មនៃដំណើរការពិនិត្យបញ្ជីឈ្មោះ ដែលអាចធ្វើឲ្យអ្នកមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត១លាន២សែន៥ម៉ឺននាក់ បាត់ឈ្មោះ។ របាយការណ៍ ក៏បានរកឃើញដែរថា គ.ជ.ប បានចុះឈ្មោះលើសចំនួនពិតជាក់ស្តែងចំនួន៣សែននាក់។
ទោះជាយ៉ាងណា អ្នកវិភាគយល់ឃើញថា កម្ពុជា គួរតែកែប្រែតាមអនុសាសន៍របស់អង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិ ដើម្បីឲ្យការបោះឆ្នោត អាចទទួលយកបានពីគ្រប់គណបក្ស និងគោរពតាមស្តង់ដារអន្តរជាតិ៕ ប្រភពពី សំឡេងប្រជាធិបតេយ្យ VOD
